انفجار در مهاباد/یادداشت:عبدالعزیز مولودی

محله مسکونی عشایر منگور که عموما جزو نیروهای بسیج و سپاه هستند، محل برگزاری مراسم بوده است و قاعدتا بایستی از هر نظر مراقبت شده و امنیت آن تامین شده باشد. بنابراین به اعتقاد من مکان برگزاری مراسم، مسئولیت کامل این واقعه را بر دوش نیروهای نظامی منظم ونامنظم عمل کننده در شهرستان قرارمی دهد.

عبدالعزیز مولودی: سالروز شروع جنگ 8 ساله عراق و ایران معمولا با رژه نیروهای مسلح در کشور آغاز می شود. امسال آغاز این برنامه در مهاباد با حرکت بی سابقه ای در تاریخ منطقه توام شد. برنامه امسال رژه  نیروهای نظامی درمهاباد بنا به گفته آگاهان محلی، در جای متفاوتی برگزار شد در عین حال بر اثر انفجار بمبی که در نزدیکی جایگاه  کارگزاری شده بود، به روایتی خبر از کشته شدن 12 نفر و زخمی شدن 75 تن دیگر منتشر شد که بنابر خبرهای رسمی و غیر رسمی، در میان کشته شدگان این حادثه  پنج تن از عشایر منگور ساکن در محله و بقیه ازخانواده ی نیروهای نظامی، انتظامی و امنیتی بوده اند. انتشار این خبر همه فعالان سیاسی، فرهنگی و اجتماعی و حتی جریانات سیاسی منطقه را غافلگیر کرد. از این رو، ضمن محکوم کردن این حادثه گمانه زنیهایی در مورد علت و مسببین حادثه منتشر کردند. در کنار مقامات رسمی که "رژیم صهیونیستی" و"دشمنان انقلاب" را عامل این حادثه معرفی کردند، برخی از فعالان کرد این احتمال که ممکن است گروه مذهبی موسوم به "سلفی" عامل اصلی حادثه باشند، را مطرح کرده اند. از سوی دیگر برخی نیز خاص بودن برنامه امسال را دلیلی بر سازمانیافتگی درونی این ماجرا ذکر کرده اند.  

محله مسکونی عشایر منگور که عموما جزو نیروهای بسیج و سپاه هستند، محل برگزاری مراسم بوده است و قاعدتا بایستی از هر نظر مراقبت شده و امنیت آن تامین شده باشد. بنابراین به اعتقاد من مکان برگزاری مراسم، مسئولیت کامل این واقعه را بر دوش نیروهای نظامی منظم ونامنظم عمل کننده در شهرستان قرارمی دهد. با توجه به همین مسئله است که وقوع این حادثه را آگاهان محلی، تعجب برانگیز قلمداد کرده اند.

حادثه از نظر نوع آن در منطقه بی سابقه و یا به عبارت دقیق تر کم سابقه است. از بعد از انقلاب تا کنون در شهر مهاباد و سایر شهرهای کردنشین، از آنجا که احزاب و سازمانهای سیاسی کرد به طور عام اعتقادی به روشهای تروریستی از نوع بمب گزاری در مناسبتهای عمومی نداشته اند، سابقه چندانی از خود نشان نداده اند. درست است که در مقطعی به مبارزه مسلحانه پرداخته اند و در آن مقطع نیز در معابر و محل تردد نیروهای نظامی حتی مین گزاری کرده اند و اکنون نیز اگر گروهی بر مبارزه مسلحانه پای می فشرد، اعتقادی به  بمب گزاری معابرعمومی ندارد؛ بنابراین وجود چنین حوادثی در منطقه نادر است. تا جاییکه به خاطر می آورم، اولین مورد بمب گزاری در مهاباد در سال 59 در میتینگ چریکهای فدایی خلق روی داد. میتینگی که در میدان شهرداری کنونی- چوارچرا- برگزار شد و با انفجار بمب در وسط میدان عده ای کشته و مجروح گردیدند. این بمب بعدها مشخص شد که توسط گروهی از هواداران نیروهای نظامی انقلابی به نام جوانان مسلمان مهاباد کارگذاشته شده است. مورد دیگری را نیز ذکر کرده اند که من چون در منطقه نبودم، آنرا بخاطر ندارم. ظاهرا مربوط به 13 آبان سال 1366 بوده است و در آن دو نفرکشته شده اند. و بالاخره حادثه اخیر که در روز 31 شهریور 89 رویداد.

در ابتدای امر و در اقدامی بی سابقه تر از حوادث یاد شده، انتشار اطلاعیه مشترک سه حزب دمکرات کردستان، کو مه له و پژاک  در صفحات وب در نوع خود جالب بود. چرا که این نیروها که تاکنون در سطوح مختلف فکری، تاکتیکی و حتی استراتژیک با هم تفاوت داشته و با بحرانهای نیز مواجهه شده اند، سابقه اقدامات مشترک از این را کم تجربه کرده اند. اما در سالهای اخیر مخصوصا دو حزب قدرتمند و مطرح تر کردستان مشی نظامی را به صورت استراتژیک از برنامه فعالیت خود خارج نموده و به صرف فعالیت های مدنی برای تحقق ارام دمکراسی و حقوق بشر در منطقه روی آوردند. اکنون و بعد از اعلام حمایت از جنبش سبز که در واقع دومین اقدام مشترک آنها محسوب می شود، این احزاب و در سطح وسیعتری، سومین حرکت جمعی را تجربه کرده و طی اطلاعیه مشترک منتشرشده، هر سه این جریان را محکوم کردند. به صورت جداگانه نیز برخی از احزاب دیگر کردی نیز این حادثه را محکوم  و رد کرده اند. این امر نشاندهنده مشی احزاب کرد در فعالیت سیاسی و بعضا نظامی برخی از آنها است. ضمن اینکه فرهنگ منطقه نیز اجازه وقوع چنین رفتارهایی را حتی به بهانه مبارزه نمی دهد. حساس بودن افکار عمومی مردم و توجه احزاب یادشده به این امر، یک مانع جدی برای دست زدن به این اقدامات از سوی آنهاست.

باید در نظر داشت که حتی گروه های موسوم به بنیادگرای دینی نیز در کردستان قادر به انجام چنین رفتارهایی نیستند. و اصولا بر خلاف گمانی که برخی از فعالان کرد مطرح کرده اند، نه سلفیت در منطقه به آن شدت اراده معطوف به حرکات انتحاری از این دست دارند و نه قادر به انجام آن به صورت عمومی و در میان مردم غیرنظامی هستند.  

به اعتقاد من فارغ از اینکه افراد و انگیزه آنها برای انفجار یادشده چه کسانی هستند، توجه جدی به آثار بعدی این رویداد ضروری است. فکر می کنم که موارد زیر قابل تامل است:

1-      نتیجه و اثر اولیه این حادثه، نظامی تر شدن فضای سیاسی و اجتماعی در مهاباد و منطقه است. فضای شهرهای کردنشین در ایران چه قبل از جنبش سبز و بعد از آن همواره آنقدر شکننده بوده است که با وقوع مسائل ساده تری از این دست، امنیتی شده و فشارهای مختلفی  را بر فضای اجتماعی و سیاسی منطقه وارد آورده است. درنتیجه رویداد اخیر نیز می توان تصور کرد که فشار امنیتی افزایش یابد.

2-      عشایر منگور مخصوصا قشر جوان وتحصیلکرده آن به اعتقاد من هدف دیگر این رویداد برای مسلح شدن است. سالهاست که عشایر منگور در مهاباد اسکان یافته اند.آنها علیرغم اینکه دارای درجات نظامی منظم هستند اما با آنها همانند نیروهای نا منظم رفتار شده و مطابق امتیازات نظامی بازنشست نمی شوند. این موضوع را در گوشه وکنار برخی از این افراد بیان کرده و می کنند.حتی سردرگمی برخی از این افراد نسبت به آینده شغلی خود نوعی یاس را در میان آنها ایجاد کرده است.رویداد اخیر فشار مضاعفی را به این افراد وارد می کند تا برای ادامه برخورداری از امتیازات نظامی و تجدید وفاداری، مسلح شوند و آنهایی که تاکنون مسلح نشده یا تردیدی در مورد آن دارند نیز اسلحه بردارند. این را می توان در چهارچوب افزایش نیروهای نظامی نا منظم که برای گسترش دامنه حضور نظامیان در عرصه سیاسی ضروی می دانند، تلقی نمود.

3-      بعد از جریانات اعتراضی به انتخابات 88، یکی از برنامه های اجرا شده در مورد عشایر، فراخوان روسای عشایر به تهران برای تجدید میثاق با نظام بود.در این برنامه که توسط بخشی از نیروهای نظامی قدرتمند صورت گرفته است، عشایر ضمن تجدید میثاق به عنوان هدیه اسلحه دریافت کرده و به احتمال قوی از آنها خواسته اند تا افراد علاقمند برای عضویت ومسلح شدن را معرفی یا راسا آنها را مسلح نمایند. عشایر منگور مستقر در مهاباد به نسبت دیگر عشایری که مسلح هستند ولی آنرا برای مواقع اضطراری در منزل نگهداری می کنند، متفاوت هستند. آنها به صورت نظامی زندگی کرده اند وبیشتر از دیگران نیز در معرض خطر قرار گرفته اند.حتی در بحرانهایی که قبلا بین آنها ومردم محل پیش آمده بود، فشار زیادی به آنها از نظر افکار عمومی وارد آمده است. از این رو، در سالهای اخیر برخی از این افراد علاقمند بوده اند تا با روی آوری به مشاغل غیر نظامی، هم از زیر فشار یاد شده خارج گردند، هم ریسک بالای زندگی نظامی توام با تبعیض را از خود دور کنند و هم با مردم محل که با آنها از یک ریشه، یک مذهب و زبان هستند عجین شوند و زندگی عادی را در کنار آنها تجربه نمایند. این حادثه باعث می شود تا کسانیکه چنین فکرمی کنند- و من معتقدم در میان تحصیلکردگان جوان عشایر منگور تعداد آنها کم نیست- وادار شوند که پیشه نظامی را دنبال کنند.

4-      از آنجا که تعدادی از کشته شدگان حادثه از میان عشایر منگور بوده است، با نسبت دادن این واقعه به احزاب کردی احتمال عمیق شدن شکاف میان آنها و مردم محلی وجود داشت. محکوم نمودن این اقدام از سوی مردم البته مانع از آن می شود که چنین نتیجه ای بر روابط مردم و عشایر منگور سایه افکند. وافراد اگاه منگور نیز بخوبی درک می کنند که این روش غیر انسانی تا کنون در میان احزاب و سازمانهای سیاسی منطقه معمول نبوده و دچار هیجان احساسی نمی شوند.

در سالهای اخیر به تجربه ثابت شده است که از وقوع اتفاقی این حوادث، برای پوشش دادن ناکامیهای داخلی وبین المللی اقتدارگرایان استفاده شده است. در حالی حادثه مهاباد در سرخط خبرها قرار می گیرد و بعد از 24 ساعت از وقوع آن خبر کشف سرنخهایی از عوامل آن منتشر می گردد که هفتمین دور سفر اقتدارگرایان به نیویورک در جریان است و از قراین آن پیداست که سفر چندان موفقیت آمیزی از نظر دیپلماتیک نبوده است.